ارزیابی بیابانزایی در شرق اصفهان با استفاده از مدل مدالوس

بیابانزایی یکی از مهمترین چالش های قرن حاضر می باشد. این مشکل نه تنها در نواحی خشک و نیمه خشک، بلکه در بعضی نواحی خشک نیمه مرطوب نیز دیده می شود. در حال حاضر بیابانزایی به عنوان یک معضل گریبانگیر بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای در حال توسعه است. بیابانزایی مشتمل بر فرآیندهایی است که هم زاییده عوامل طبیعی است و هم به عملکرد نادرست انسان برمی گردد. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی وضعیت فعلی بیابانزایی در جنوب و شرق دشت سگزی اصفهان به وسعت 112167 هکتار می باشد که مرز جنوبی منطقه به رودخانه زاینده رود محدود می گردد. در این مطالعه جهت ارزیابی بیابانزایی از مدل مدالوس استفاده گردید. بدین منظور از 6 معیار اصلی بیابانزایی در این منطقه شامل: وضعیت پوشش گیاهی، اقلیم، خاک، آب های زیرزمینی، فرسایش (آبی و بادی) و مدیریت و سیاست استفاده گردید. هر معیار خود دارای شاخص های متعددی می-باشد، بطوریکه معیار پوشش گیاهی شامل 4 شاخص: درصد پوشش گیاهی، گرایش مرتع، حفاظت در برابر فرسایش و مقاومت در برابر خشکسالی گیاهان می باشد. معیار اقلیم شامل 3 شاخص: میزان بارندگی، تبخیر و تعرق پتانسیل و شاخص خشکی؛ معیار خاک شامل 11 شاخص: ph خاک، شوری خاک، درصد مواد آلی، درصد گچ خاک، درصد کلر خاک، میزان سدیم خاک، بافت خاک سطحی، میزان بیکربنات خاک، نسبت جذب سدیم خاک، میزان کلسیم و منیزیم خاک و درصد رطوبت اشباع خاک؛ معیار آب زیرزمینی شامل 7 شاخص: میزان کلر، میزان کلسیم، میزان یون بی کربنات، ph آب زیرزمینی، هدایت الکتریکی (ec)، نسبت جذب سدیم (sar) و کل مواد جامد محلول (tds) و معیار فرسایش شامل دو شاخص: کلاس فرسایش آبی در روش psiac و کلاس فرسایش بادی در روش irifr می باشد. همچنین به منظور بررسی معیار مدیریت، ابتدا اراضی به سه بخش مرتعی، معدنی و کشاورزی تقسیم بندی شده و وضعیت مدیریت در هر کدام مورد ارزیابی قرار می گیرد. ابتدا برای هر شاخص در محیط gis یک لایه اطلاعاتی تولید و با میانگین هندسی این لایه ها، نقشه هر معیار بدست آمد. در ادامه، با گرفتن میانگین هندسی از لایه اطلاعاتی معیارها، نقشه نهایی وضعیت فعلی بیابانزایی تولید شد. نتایج نشان داد که 81299 هکتار از منطقه در کلاس شدید و 30868 هکتار در کلاس خیلی شدید بیابانزایی قرار می گیرد. بیشترین شدت بیابانزایی مربوط به قسمت مرکزی و شمالی منطقه می باشد که عاری از پوشش گیاهی بوده و عموما شوره زار و با مدیریت نامناسب می باشد. منطقه مورد مطالعه از لحاظ معیار اقلیم در یک کلاس خیلی شدید بیابانزایی، معیار پوشش گیاهی و خاک در سه کلاس متوسط، شدید و خیلی شدید بیابانزایی، معیار آب زیرزمینی و فرسایش (آبی و بادی) در دو کلاس شدید و خیلی شدید بیابانزایی و از لحاظ معیار مدیریت در یک کلاس شدید بیابانزایی قرار می گیرد. نتایج همچنین نشان داد که معیارهای اقلیم و پوشش گیاهی بیشترین تاثیر و معیارهای آب زیرزمینی و فرسایش کمترین تاثیر را در بیابانزایی منطقه دارند. معیارها به ترتیب اهمیت در بیابانزایی منطقه شامل معیار اقلیم، پوشش گیاهی، مدیریت و سیاست، خاک، آب زیرزمینی و فرسایش می باشند.